woensdag 21 augustus 2013

Pause sanitaire?




Op een feestje sprak ik laatst met een Amerikaanse vrouw over misverstanden tussen verschillende talen. We hadden het ook over Nederlanders die zo goed Engels spreken, maar die ook vaak overconfident zijn en daardoor soms hilarische blunders maken. Mijn gesprekspartner had eerder in Nederland gewerkt, in een mannenomgeving, zij is ingenieur. De collega’s vonden dat ze tegen haar niet zomaar ‘kom jongens, we houden even een plaspauze’ konden zeggen. Daarom kozen ze voor ‘sanitaire pauze’ en vertaalden dit letterlijk in het Engels met sanitary break. Dat klonk chique en in ieder geval niet zo Nederlands plat. Dachten ze.
 
‘I was shocked!’, vertelde de vrouw mij. Sanitary break verstond zij als een ‘hygiënische pauze’ en het wekte bij haar associaties op met allerlei onhygiënische dingen en met sanitary napkins – maandverband. Sanitary in het Engels betekent ‘betrekking hebbend op gezondheid en hygiëne’. Wanneer we het hebben over bad sanitary conditions gaat het over de afwezigheid van riolering, schoon drinkwater et cetera. In het Nederlands kennen we ‘sanitair’ natuurlijk ook in die zin, maar we gebruiken eerder de term ‘hygiënisch’.

Nou weet ik eerlijk gezegd niet waar onze sanitaire pauze vandaan komt, het is een vreemde manier van uitdrukken als je er even over nadenkt. Ik vermoed dat het te maken heeft met die andere Nederlandse betekenis, namelijk ‘het sanitair’ als zelfstandig naamwoord – wc’s, wastafels, kranen, kortom alle ‘hardware’ die je in verband kunt brengen met een badkamer of toilet (en wat in het Engels sanitary ware heet). Bij een sanitaire pauze breng je een bezoek aan de sanitaire voorzieningen.

De betekenis van sanitaire in het Frans is te vergelijken met sanitary in het Engels: betrekking hebbend op gezondheid en hygiëne. Maar anders dan in het Engels en vergelijkbaar met het Nederlands zeggen de Fransen les sanitaires wanneer ze het sanitair bedoelen in de zin van de badkamerinrichting. Bijvoorbeeld in: les sanitaires dans leur salle de bains sont d’une très bonne qualité. Verder wordt met les sanitaires het toilet bedoeld. Maar dat betekent nog niet dat Fransen je zouden begrijpen wanneer je het over une pause sanitaire hebt. Het zou net zo ‘shocking’ overkomen als bij Engelstaligen, ook zonder associaties met maandverband (want dat noemen de Fransen des serviettes hygiéniques of périodiques). Wat dan wel? Une pause toilettes zou ik zeggen, of une pause pipi.

Ook al bestaan er Engelse (pee break, bathroom break) en Franse equivalenten voor plaspauze, dat betekent nog niet dat je ze ook moet gebruiken. Onze Nederlandse directheid wordt in het buitenland niet altijd zo gewaardeerd, zeker niet in een zakelijke omgeving. Dus of er nou wel of geen vrouwen bij zijn, voorkom ongemakkelijke situaties en heb het gewoon heel neutraal over een pauze houden. Ieder beslist dan zelf wel waaraan hij deze besteedt.

donderdag 6 juni 2013

Alle kleine beetjes helpen (2)

Naar aanleiding van jullie interessante en nuttige commentaar op mijn vorige post, kan ik nog het volgende aanvullen:

Elly schreef mij over de uitdrukking: les petits ruisseaux font les grandes rivières - kleine beekjes maken samen grote rivieren. De letterlijke waarheid van deze uitdrukking ondervinden op dit moment helaas veel mensen in Midden-Europa … In figuurlijke zin hoeft het niet per se over geld besparen te gaan. De uitdrukking is van toepassing op alle situaties waarin kleine beetjes samen veel maken. Je hoort hem veel en hij hoort er dus zeker bij!
In dezelfde lijn ligt de uitdrukking petit à petit l’oiseau fait son nid, ook bedoeld om te zeggen dat alle kleine beetjes bij elkaar een mooi/groot/belangrijk eindresultaat kunnen opleveren. Ook dit wordt veel gezegd en is een nuttige aanvulling, afkomstig van Sandra.

“Paquerette” vroeg wat de Franse vertaling is van “wie het kleine niet eert, is het grote niet weerd”. Ik wist het niet en vond na enig zoeken het volgende: Celui qui ne se baisse pas pour ramasser une épingle, n’est pas digne de trouver une livre – hij die zich niet bukt om een speld op te pakken, is het niet waard om een pond te vinden. Met een speld zal hier wel een sierspeld bedoeld zijn, en une livre (niet un livre) moet worden begrepen als een oude geldeenheid. Ik had deze nog nooit gehoord en ook verschillende Franse woordenboeken die ik heb geraadpleegd, kennen de uitdrukking niet. Gebruik hem eens, zou ik zeggen, en kijk wat het effect is …
Bedankt iedereen! Al jullie “kleine beetjes” hebben veel geholpen!

maandag 3 juni 2013

Alle kleine beetjes helpen


Hoe zeg je dit in het Frans?
-       Tous les petits peus aident ?         Nee, niet echt
-       Petit à petit ?                                  Dat is niet helemaal hetzelfde

Dit zijn de echt Frans-klinkende mogelijkheden:
-       Plusieurs peu font beaucoup (peu wordt niet in het meervoud gebruikt)

En een hele mooie, als het om geld gaat: Il n’y a pas de petites économies. Dit heeft niets met de economie van een land te maken, maar met besparingen in het algemeen. Faire des économies betekent dan ook (be)sparen. En de uitdrukking houdt natuurlijk in dat alle kleine beetjes die je gespaard hebt bij elkaar toch een grote som kunnen opleveren.
Kort en bondig alternatief: Un sou est un sou

Weet je nog andere uitdrukkingen die hetzelfde betekenen? Deel ze en lever commentaar!
 
 

donderdag 23 mei 2013

Anderhalve man en een paardenkop

In ons Nederfranse gezin blijven we hardnekkig proberen Nederlands te spreken onder elkaar. En dan vliegen er wel eens uitdrukkingen over tafel waar de kinderen zich een bult om lachen. Zoals toen ik laatst zei over de opkomst bij een bijeenkomst: ‘er was bijna niemand, anderhalve man en een paardenkop’. Ha ha!. Is dit typisch iets Nederlands? Onvertaalbaar in het Frans? Vergeet het maar: de Fransen hebben hun eigen versie van deze uitdrukking, namelijk deux pelés et un tondu. Of ook wel un pelé et deux tondus of nog andere varianten.

OK, dit behoeft nadere uitleg: deux pelés et un tondu is argot, geen algemeen beschaafd Frans. Pas dus op in welk gezelschap je dit eventueel gaat zeggen! De uitdrukking is tweeledig: ten eerste gaat het om heel weinig mensen en ten tweede zijn dit onbelangrijke personen, sterker nog, mensen die je liever niet tegenkomt. De uitdrukking komt uit de Middeleeuwen, uit de tijd dat er vanwege onhygiënische omstandigheden allerlei schurftige ziekten heersten, vele ervan besmettelijk. Un pelé is tegenwoordig omgangstaal voor iemand die kaal is. Maar het is ook iemand die la pelade heeft, dat is een ziekte van de hoofdhuid die ertoe leidt dat je je haar verliest en kale plekken op je hoofd hebt. Je vindt er het werkwoord peler – schillen in terug. Hoewel de ziekte niet besmettelijk is, werd un pelé in vroeger tijden gezien als iemand die je beter vermijden kon, vies en ziek. Als hij ergens was, was er vanzelf verder niemand meer, of bijna niemand. Bij de één of twee pelé(s) voegt zich nog un tondu, een geschoren persoon, waarschijnlijk ook vanwege de een of andere ziekte (of de verdenking daarop).

Maar nu die Nederlandse uitdrukking ‘anderhalve man en een paardenkop’, die is minstens zo vreemd en waar komt die eigenlijk vandaan? Ook uit de Middeleeuwen, en wel uit Tijl Uilenspiegel. Voor wie het zich niet meer helemaal herinnert, Tijl Uilenspiegel is een verzameling volksverhalen in het Nederduits over een ondeugende jongen Tijl Uilenspiegel die allerlei streken uithaalt. Op het bijgaande plaatje kun je hem zien, hij is het kleine mannetje dat opkijkt naar een ruiter op zijn paard. Deze twee laatsten steken hun hoofd naar binnen en de ruiter, die de kleine Tijl over het hoofd ziet, vraagt: ‘Is niemand in deez' woning?’ Tijl antwoordt hem weldra: ‘Ik vraag u wel verschooning; Want, zoo 'k mij niet vergis, mijnheer de ridder! Dan zijn hier een paardekop en anderhalve man!’ Voor wie hem nog niet heeft gesnapt: Tijl is één man, de ruiter een halve (want alleen zijn hoofd is binnen) en daar komt de paardenkop dan nog bij.

woensdag 1 mei 2013

Mugueter




Vandaag is het 1 mei, de dag van de Arbeid, la fête du Travail. Over de traditie van le muguet, het lelietje van dalen, op deze dag heb ik al eens geschreven. Voor wie het nog even na wil lezen, het is mijn bericht van 1 mei 2010, drie jaar geleden alweer!
Heb je toevallig zo'n plantje gekregen of gekocht, tel dan eens hoeveel bloemetjes er aan een takje zitten. Zijn het er toevallig dertien? Dan heb je geluk, want het brengt nog eens extra geluk. En niet alleen op het werk hoor! Het schijnt een oude traditie te zijn, dat echtelieden elkaar ter gelegenheid van hun dertienjarig huwelijk soms een boeketje muguet geven. Dit jubileum heet heel toepasselijk: les noces de muguet. Klinkt heel wat romantischer dan de koperen bruiloft, zes maanden eerder.

Een lezer maakte mij erop attent, dat er ook een werkwoord mugueter bestaat. Het is behoorlijk verouderd, in mijn Petit Robert staat het woord niet eens en ik denk dat veel Fransen het niet meer kennen. Maar het is wel interessant natuurlijk. Mugueter betekent ‘iemand het hof maken’, bijvoorbeeld in een zin als il muguetait toutes les femmes du quartier. In overdrachtelijke zin betekent het dat je je oog op iets laat vallen, iets zou willen hebben, bijvoorbeeld in Il y a longtemps qu’il muguète cette terre.

Muguet schijnt overigens terug te voeren te zijn op muscade (muskaat), vanwege de geur die erop lijkt.

Veelzijdig bloempje, met een lange historie
Bonne fête du Travail!

zondag 21 april 2013

Net

‘Graag’ is niet het enige venijnige woordje om te vertalen. ‘Net’ is er nog zo een. We gebruiken het op heel veel manieren. Ik wil het hier hebben over ‘net’ om het recente verleden uit te drukken. Dus bijvoorbeeld: Ik heb net gehoord dat hij zijn auto niet zal verkopen.

Wij zijn geneigd om in dit soort zinnen juste te zeggen, omdat het lijkt op ‘zojuist’, maar het is niet correct en betekent vaak zelfs iets heel anders. In het bovenstaande voorbeeld betekent j’ai juste appris qu’il ne vendra pas sa voiture dat ik alleen maar heb gehoord dat hij zijn auto niet zal verkopen.
Om het recente verleden in correct Frans uit te drukken, kun je beter de constructie venir gebruiken. Dat is een beetje ingewikkeld, omdat venir (zonder de) ‘komen’ betekent. Venir de, daarentegen, heeft helemaal niets met ‘komen’ te maken. Het echte werkwoord volgt erna, in de infinitief.

‘Ik heb net gehoord dat hij zijn auto niet zal verkopen’ wordt op die manier: Je viens d’apprendre qu’il ne vendra pas sa voiture. Het hoofdwerkwoord in de zin is dus apprendre (horen, vernemen), dat in de infinitiefvorm blijft.
Ben je het spoor bijster? Hier nog een aantal voorbeelden, het is een kwestie van even wennen:
Il vient d’arriver – hij is net aangekomen
Ils viennent de partir – ze zijn net weg
Je viens de finir mon travail – ik heb net mijn werk af

Venir de is een zogenaamd modaal werkwoord en bestaat alleen in de présent (tegenwoordige tijd) en de imparfait (onvoltooid verleden tijd). Nog een paar voorbeelden van de laatste: Ils venaient de partir – ze waren net weg; Il venait de m’appeler, quand … – hij belde me net, toen …

Le printemps vient d’arriver, profitons-en!