Santons, een kerststalletje op z'n Frans

Josef, Maria en het kindje Jezus in een kribbe, samen met de os en de ezel in een stal: in welke Nederlandse huiskamer is dit traditionele kersttafereel nog te zien? Kinderen zullen vaak niet eens meer weten over wie het gaat. De Heilige Familie lijkt definitief te hebben plaatsgemaakt voor trendy kerstversieringen en natuurlijk een enorme, volgens de laatste mode versierde kerstboom, met al dan niet echte naaldgeur omgeven. Geheel anders gaat het toe in Frankrijk, met name in de Provence. Daar is la crèche, de kerststal, nog steeds een levendige traditie, een behoorlijk uit de hand gelopen traditie, kun je rustig stellen.

Begin december al worden de dozen met santons tevoorschijn gehaald. Dit zijn kleine beeldjes van klei, bont beschilderd. In het woord santon zit saint-heilige. Het zijn heiligenbeeldjes dus, maar al lang niet meer alleen van La Sainte Famille. Ze worden gemaakt door santonniers, onder wie zich ware kunstenaars bevinden. Santons te hebben van traditionele santonniers als Fouque (Aix en Provence), Carbonel (Marseille) of Escoffier (Aubagne) is een heel bezit, dat van generatie op generatie wordt doorgegeven. Hun creaties vinden hun weg over de hele wereld. Voor een beetje santon tel je tussen de 7 en 10 euro neer (tenzij je ze brut koopt, wat betekent dat je ze zelf moet schilderen, nog niet zo eenvoudig), dus dat tikt aardig aan. Vaak is het dan ook traditie om ze langzaam te sparen, ieder jaar een paar erbij.

Alles op het dressoir in de huiskamer moet voor minstens zes weken plaatsmaken voor la crèche (zie ook mijn bericht van .....). Volgens de traditie gaat de hele familie mos (la mousse) zoeken in het bos om een zo natuurlijk mogelijk tafereel te maken. Het blijft daarbij niet bij een plukje mos rondom het stalletje, nee in sommige huizen staat er een compleet Provençaals landschap op de kast, met bergen, rotspartijen, velden, riviertjes, complete dorpen, bruggetjes, waterputten en wat niet al. Jezus wordt overigens niet eerder dan op Kerstavond, 24 december, in zijn kribbe gelegd. Hij wordt omringd door de traditionele schaapskuddes, maar tegenwoordig is alles mogelijk, tot en met stieren uit de Camargue, Cézanne met zijn schildersezel of hedendaagse artiesten. De santons-dorpsbewoners zijn volop bezig met de uitoefening van hun (oude) beroepen: houthakken, olijven plukken, brood bakken, vee slachten, de was doen bij de rivier, water halen bij de put of slapen tegen een boom. Soms bewegen ze en natuurlijk is het geheel subtiel verlicht.

Wanneer je deze folklore wel eens van dichtbij wilt zien, ben je nu eigenlijk al te laat. De meeste foires de santons vinden eind november en begin december plaats. Er zijn honderden, nee duizenden beeldjes te koop, met alle accessoires die erbij horen om het nostalgische, authentieke Provence weer een tijdje tot leven te wekken. In de straten van Aubagne waren dit jaar levende santons te bewonderen. De Provençaalse versie van de levende kerststal, voor wie dat nog iets zegt ...