zondag 30 januari 2011

Stomme h's

Dank jullie wel allemaal voor het meedenken over nog meer dierennamen in de Franse schoonmaak! Als staartje van mijn schoorsteenvegerverhaal in twee delen vandaag een super serieus puur grammaticaal onderwerp. Het is op speciaal verzoek van Jaupe (in Nederland ook bekend onder de naam Joop) die vraagt: waarom is het le hérisson en niet l'hérisson? Het is toch ook l'hôpital?

Het verschil tussen beide hangt ervan af of de h van het woord in kwestie stom, muet, is of aangeblazen, aspiré.

  • Als een 'h' muet is, kun je hem beschouwen als niet bestaand. Het woord begint dan als het ware met een klinker (une voyelle) en dus komt er l' voor, zowel bij mannelijke als vrouwelijke woorden. Bijvoorbeeld l'hôpital (m), l'horloge (v), l'homme (m), l'heure (v). Je zegt immers ook l'apéritif of l'escargot.


  • Als een 'h' aspiré is, telt hij mee als medeklinker (une consonne) en komt er le of la voor, net als bij elke andere medeklinker (le boulanger, la femme). Behalve le hérisson bijvoorbeeld la honte, le haricot, le héros.
Belangrijke woorden met een h aspiré voor ons Nederlanders zijn Hollande en hollandais. Want die wil je natuurlijk goed uitspreken!

  • je suis de la Hollande (en niet: je suis de l'Hollande)


  • j'aime le hollandais (en niet: j'aime l'hollandais)


  • je suis le Hollandais qui vient de s'installer ici! - ik ben de Nederlander die hier net is komen wonen (en niet: je suis l'Hollandais qui ....)
Hoe kun je nou het verschil weten tussen de twee soorten h's? Helaas, er is geen echte regel. Het is een gevoelskwestie (l'haricot klinkt gewoon niet goed en la horloge ook niet). Er bestaan wel bepaalde categorieën van woorden met de ene of de andere soort 'h', maar daar zijn dan ook weer de nodige uitzonderingen op, zoals altijd, dus kom je er niet echt verder mee. Nog een minpunt is dat er heel veel Franse woorden zijn die met een 'h' beginnen, dus het is niet slechts een theoretisch probleem.

In het woordenboek kun je zien of de 'h' stom of aangeblazen is door de volgende fonetische tekens:
ɔ betekent dat de 'h' stom is (dus l')
' betekent dat de 'h' aangeblazen is (dus le of la)

Tenslotte nog dit als troost. Voor ons is het misschien een hersenbreker te weten of die h nou wel of niet aspiré is, maar voor de Fransen is het uitspreken van de 'h' in andere talen, zoals in het Engels, dan weer een hele klus. Chacun porte sa croix ...

zaterdag 22 januari 2011

Le ramoneur porte bonheur (2)





















Arme kinderen de schoorsteen insturen om als borstel te dienen, dat gebeurt gelukkig al lang niet meer. De moderne ramoneur is een volwassen man (zouden er ook vrouwen zijn die dit werk doen?). Bij het vegen van de schoorstenen in de meeste eengezinshuizen blijft hij gewoon met zijn beide benen op de grond staan. Hij schroeft een aantal metalen staven aan elkaar, die worden cannes genoemd. Aan het einde monteert hij een zogenaamde hérisson. Dat is een soort ragebol, maar dan met een metalen borstel. Die gaat van onderaf de schoorsteen in. Een kind kan de was doen (alweer een kind ...), behalve dan wanneer je de boel niet goed aan elkaar schroeft en le hérisson in de schoorsteen vast blijft zitten ...

Misschien ken je le hérisson als iets heel anders, namelijk het vriendelijke, maar stekelige diertje dat in de tuin scharrelt: de egel. De borstel van de schoorsteenveger lijkt erop, vandaar de naam. Er bestaat ook een werkwoord hérisser, bijvoorbeeld: le chat hérisse ses poils - de haren van de kat gaan recht overeind staan. Wij hebben er geen equivalent voor, het werkwoord 'egelen' kennen we niet.

Wel meer woorden uit de Franse schoonmaak komen uit het dierenrijk. Ik had het daarnet al over de ragebol, die noemen de Fransen une tête de loup - een wolvenkop. En stofpluizen op de vloer worden des moutons (de poussière) genoemd, schaapjes van stof. Wie kent er nog meer?

zondag 16 januari 2011

Le ramoneur porte bonheur (1)






















Vorige week is de schoorsteenveger langs geweest. Ik weet nog hoe veel moeite het me het eerste jaar in Frankrijk heeft gekost om zo iemand te vinden. In de Pages Jaunes had ik alles afgezocht onder rubrieken als Nettoyage of Cheminées, maar een schoorsteenveger kon ik niet vinden. Totdat ik erachter kwam dat ik had moeten zoeken bij ramonage en ramoneur. Tja, kom daar als Nederlander maar eens op!

Het woord komt van het oud-Franse ramon dat bezem (van takken) betekende. Hetzelfde woord vind je terug in le rameau (tak). Palmpasen (de zondag voor Pasen) heet in Frankrijk les Rameaux. Dan wordt de intocht van Jezus in Jerusalem gevierd, toen de mensen hem verwelkomden met des rameaux, palmtakken.

Vooral in Noord-Frankrijk brengt de schoorsteenveger geluk. In de Alpen hadden de mensen in vroeger tijden in de winter geen werk en gingen naar de steden om daar de schoorstenen te vegen. Er werden vooral kinderen voor gebruikt, die precies het goede postuur hadden om door de schoorsteen te kruipen. Les ramoneurs hadden een goede reputatie, hun werk was belangrijk, want door de schoorsteen te vegen werd de kans op brand verkleind. Verder werkten ze hard en waren niet duur. Zo werd de schoorsteenveger in de loop der tijd een porte-bonheur. Ook in Duitsland brengt de Schornsteinfeger of Kaminkehrer zoals hij in Zuid-Duitsland en Oostenrijk wel heet, geluk. Zeker wanneer je spontaan op hem afstapt en hem de hand schudt.

Nu zou ik natuurlijk kunnen beweren dat ik de schoorsteenveger liet komen om geluk te brengen, zo in het begin van het nieuwe jaar, maar dat was niet de reden. Voor de brandverzekering heb je een bewijs nodig, dat je ieder jaar je schoorsteen hebt laten vegen, en het was alweer ruim een jaar geleden, vandaar ...

Mijn schoorsteenveger was twee uur te laat. Dat kwam omdat de hérisson in de schoorsteen van de vorige klant was blijven vastzitten. Maar daarover de volgende keer meer.


vrijdag 7 januari 2011

Warme champagne tegen de griep!


Alsof zo'n januarimaand al niet deprimerend genoeg is, de feestdagen voorbij en nog lang geen voorjaar in aantocht! Heersen er ook nog eens allerlei vervelende winterziektes, verkoudheid, griep, buikgriep ... Dat je in Frankrijk woont maakt het alleen maar erger, want lekker klagen en details uitwisselen over de symptomen, c'est pas évident! Denk eens aan de volgende conversatie-elementen:

  • je me traîne depuis trois jours ... (ik sleep me al drie dagen voort)

  • j'ai le nez qui coule (het water loopt mijn neus uit)

  • je couve quelque chose (ik heb iets onder de leden)

  • j'ai un gros rhume (ik ben ontzettend verkouden)

  • j'ai une rhinopharyngite (ik ben verkouden en heb keelpijn)

  • j'ai une angine (ik heb keelpijn)

  • j'suis bien encombré(e) (het zit helemaal vast)

  • j'ai une toux sèche (ik heb een droge hoest)

  • je crache mes poumons (ik hoest mijn longen eruit)

  • c'est la misère, ça fait six jours déjà, j'ai plus de force! (wat een ellende, het duurt al zes dagen, ik kan niet meer)

  • j'ai des problèmes respi(ratoires) (ik heb ademhalingsproblemen)

  • j'étais à plat pendant six jours! (ik heb zes dagen in bed gelegen)

  • j'ai une gastro (kort voor une gastroentérite: een maagdarmontsteking, ook wel buikgriep)

  • pendant 24 heures, je me suis complètement vidé (een etmaal lang heb ik niets gedaan dan overgeven en naar de wc gaan)

om er maar een paar te noemen ...

Even iets over de woorden contagieux, la contamination en contaminer, want die zijn gemakkelijk door elkaar te halen. La grippe est très contagieuse (de griep is erg besmettelijk). Kan ook gezegd worden van een persoon: il est contagieux, dat wil zeggen, hij kan de ziekte overbrengen. De besmettelijkheid zelf heet la contamination, bijvoorbeeld: il y a un grand risque de contamination (het gevaar dat de ziekte zich verspreidt is erg groot). Het woord 'contamineux', hoewel het goed klinkt, bestaat dus niet! Iemand aansteken is contaminer quelqu'un, bijvoorbeeld j'ai contaminé toute la famille (ik heb de hele familie aangestoken). Il m'a contaminé (hij heeft me aangestoken).

Al heerst er ook une pandémie, la bise laten de Fransen niet zo snel achterwege. In mijn eigen omgeving wordt er in ieder geval als vanouds flink wat afgezoend. Je kunt het natuurlijk proberen af te houden (al was het maar omdat je nog helemaal niet verkouden bent en dat graag zo wilt houden ...). Probeer het eens met: je fais pas de bisou, j'suis un peu enrhumé(e). Met een beetje geluk is de reactie: ah! garde tes microbes! (ah, hou je bacillen dan maar bij je!)

Ken je deze, zeer Franse, remedie tegen de griep, afkomstig van de behoorlijk excentrieke schrijfster Colette? Breng een halve fles droge champagne aan de kook in een pannetje. Van het vuur halen en een flinke scheut armagnac toevoegen. Zo heet mogelijk opdrinken en direct onder de wol! Een nachtje flink zweten en de volgende morgen zou je je weer een stuk beter moeten voelen. Ik kan het me nauwelijks voorstellen, maar ach, het is het proberen waard. Voorlopig voel ik mij nog kiplekker, maar met een beetje pech hoor je binnenkort mijn ervaringen!

Soigne-toi bien!