L'heure d'hiver

Afgelopen nacht is de wintertijd ingegaan, l'heure d'hiver. Ieder jaar is het weer de zelfde vraag, in de lente en in de herfst: hoe zit het nou ook al weer? Gaat de klok een uur voor- of achteruit? On recule ou on avance d'une heure?

De Amerikanen hebben er een leuk ezelsbruggetje voor: spring forward, fall back (naar voren springen, naar achteren vallen). Maar ook de Fransen hebben er iets op gevonden! AVril avance, octobRE recule! Helemaal klopt het niet, want de zomertijd gaat het laatste weekend van maart in, niet in april. Dat noemen we dan maar de Franse slag ...

Hoe onthouden de Nederlanders het eigenlijk?

Toussaint

Het is herfstvakantie! In Frankrijk is dat niet 'les vacances d'automne', maar les vacances de Toussaint. Toussaint betekent letterlijk wat er staat: tous-saint, ofwel tous les saints. Het is wat we in Nederland Allerheiligen noemen, het katholieke feest dat wordt gevierd op 1 november. Vroeger meer dan tegenwoordig ...

La laïcité, het beginsel van scheiding van kerk en staat, is al sinds de Franse revolutie in de grondwet opgenomen. Maar het katholieke geloof is in de Franse cultuur nog steeds zeer sterk verankerd. Iedere dag is bijvoorbeeld tevens de naamdag van een heilige (let er maar eens op, de Franse weermannen en -vrouwen noemen ze altijd) en menig openbare Franse school draagt een katholieke naam.

Un saint is een mannelijke heilige, bijvoorbeeld St. Christophe, St. Joseph of St. Jean. Een vrouwelijke heilige wordt dan natuurlijk une sainte, bijvoorbeeld Ste Marie of Ste Madeleine. Maar nou is het merkwaardige, dat het à la Toussaint is en ook à la St. Jean. En je zegt zelfs: ça se passera à la saint-glinglin. Dat zal met sint-juttemis gebeuren. Waarom eigenlijk die vrouwelijke vorm, zelfs voor mannelijke heiligen? Simpelweg omdat het om het feest gaat dat gevierd wordt, en la fête is vrouwelijk. A la Toussaint is dus eigenlijk kort voor 'à la fête de Toussaint'.

De kinderen die vakantie hebben zullen er niet zo bij stil staan, maar à la Toussaint, of liever gezegd in de week ervoor, moet er door menig Franse familie groot onderhoud op het kerkhof worden gepleegd. Want hoewel cremeren de laatste jaren in populariteit toeneemt, begraven de meeste Fransen hun doden toch nog steeds. Dus zullen ze volgende week traditiegetrouw in groten getale richting kerkhoven trekken om de grafstenen schoon te boenen, nieuwe gedenktegeltjes neer te zetten en de bloemen te verversen. Nou ja, het moet natuurlijk wel praktisch blijven. Want het volgende bezoek kon wel eens een jaartje duren ...

Bittere smaak!

Het is inmiddels een traditie geworden in Frankrijk: jaarlijks vindt er in oktober la semaine du goût plaats: de week van de smaak. De bedoeling ervan is om groot en klein, maar vooral de laatsten, bewust te maken van al de heerlijke smaken die deel uitmaken van le patrimoine culinaire français. Dit gebeurt door het aanbieden van niet alledaagse gerechten of door het letterlijk laten proeven van bijzondere kruiden, vruchten of groenten.

Deze week was het weer zover. Onze schoolkantine had een prachtig menu samengesteld, met gerechten als endives au bleu, betteraves à l'orange of salade de pois chiches aux échalotes. Ook waren er originele workshops rond fruit en groente en zelfs een bio-barbecue!

Gisteren vertelde mijn zoon over de tajine de volaille au potimarron die hij had gegeten. De saus had 'un arrière-goût de roquefort', er zat een vleugje roquefort-smaak aan de saus. Misschien verbaast een wijsneuzige opmerking als deze je, maar voor Franse kinderen is het heel gewoon, semaine du goût of niet.

Persoonlijk heb ik aan deze semaine du goût ook een bijsmaak geproefd, en wel een heel onaangename. Want een groot deel van de week was het school-kantinepersoneel in staking. Dus viel er heel weinig te proeven op school en zijn al die leuke initiatieven bij ons en in de rest van Frankrijk in het water gevallen.

Al die gestrande reizigers zullen wel dezelfde onaangename smaak in de mond hebben, en zeker ook de degenen die in een lange rij voor de benzinestations staan, pour faire le plein, nog net voordat volgende week de benzine schaars gaat worden. Nee, deze week laat bij mij echt un goût amer achter en ik ben bang dat deze nog wel even zal blijven hangen ...

Boekentoren van Babel

Ik moet weer even op gang komen na mijn beursbezoek aan Frankfurt. Zoveel mensen, zoveel landen, zoveel boeken in zoveel talen! Een ware boekentoren van Babel.

De Frankfurter Buchmesse is de grootste internationale boekenbeurs ter wereld, maar wat je hoort spreken is overwegend Duits en Engels. Duits door de Duitsers, die steevast alles wat niet al Duits is (en dat is heel veel) in het Duits vertalen. En Engels door bijna alle overige aanwezigen.

Wanneer je rondloopt op zo'n 'wereldplek', valt op hoe afwezig de Franse taal is. Alle aanwezige Franse uitgevers staan bij elkaar en blijven daar ook vooral. Samen met de (weinige) Franse beursbezoekers waarschijnlijk. In de prachtige en reusachtig grote kunsthal bijvoorbeeld heb ik zegge en schrijve één Franse uitgever aangetroffen. En al die dagen heb ik niet één woord in het Frans hoeven te wisselen (mijn Duits daarentegen heb ik behoorlijk op kunnen halen ...)

Zo onaanwezig was Frankrijk, dat zelfs de interviews met Beigbeder en Ingrid Betancourt volledig geruisloos in het programma waren geschoven. Op de Salon du Livre in Parijs zou dit vast allemaal héél anders zijn gegaan.

Volgens een onderzoek van de Organisation internationale de la francophonie neemt het aantal Europeanen dat Frans als vreemde taal spreekt duidelijk af. Ten gunste van het Engels, iets dat we natuurlijk al lang wisten. Maar het goede nieuws voor ons francofielen is dat het aantal mensen in de wereld dat Franstalig is (dus Frans spreekt als (tweede) moedertaal) sterk stijgt. Op dit moment zijn het er 220 miljoen. Een groot deel daarvan woont op het Afrikaanse continent. Verwachting is dat in 2050 85% van de Franssprekenden in Afrika zal wonen, wat neerkomt op 715 miljoen mensen.

Op boekenbeurzen zoals in Frankfurt is Afrika (behalve Zuid-Afrika dan) tot op dit moment de grote afwezige. Hopelijk is ook dit tegen 2050 heel anders. En niet alleen omdat we dan ineens heel wat meer Frans om ons heen zouden horen ...

Taalomzwervingen door Europa

Mijn laatste bericht ging over la braderie, dat in Frankrijk 'uitverkoop' betekent en over het verschil met een (jaar)markt: la foire. Er valt nog wel iets meer over te zeggen. La foire zie je terug in het Engelse fair: fancy fair, book fair ... Wij noemen dat geen markt, maar een beurs: de vakantiebeurs, de autobeurs, de huisvrouwenbeurs. Dat woord kennen de Fransen ook: la bourse, het betekent ruilbeurs, maar vooral financiële beurs: La bourse de Paris. In het Nederlands is dat overigens niet anders: de Beurs van Amsterdam.

Een grote tentoonstelling noemen de Fransen le Salon: le Salon de l'Automobile bijvoorbeeld of de zeer bekende Salon de l'Agriculture, waar niet alleen het beste van de Franse veestapel wordt tentoongesteld, maar ook de crème de la crème van de Franse politiek zichzelf graag komt laten zien.

Waarom 'salon', vraag je je misschien af? Het is toch ook woonkamer, huiskamer? De oorsprong van dit gebruik van het woord salon gaat terug tot le salon carré du Louvre, die vanaf de 18e eeuw dienst deed als expositieruimte voor de schilders van de Académie royale de peinture et de sculpture. Later werden al dergelijke grote tentoonstellingen, niet alleen op kunstgebied, zo genoemd.

Ieder jaar vindt in maart in Parijs le Salon du Livre plaats. Het is de (bescheiden) Franse versie van de beroemde Frankfurter Buchmesse, die morgen begint. Met het Duitse woord Messe doemt daarmee het volgende taalmysterie op. Waarom Messe, want dat betekent toch kerkdienst? Dat klopt helemaal: in de middeleeuwen waren grote feesten en markten verbonden met religieuze vieringen. Trouwe bloglezers zullen op dit moment onmiddellijk opspringen van hun stoel en roepen: daar had je het al eerder over gehad! Inderdaad, het was in mijn bericht van 27 mei 2010, toen ik vertelde over la kermesse en dat het komt van het Nederlandse kerk-mis. We hebben hier dus in drie talen met dezelfde etymologie te maken.

Ik ga naar Frankfurt deze week, ben benieuwd wat ik daar allemaal aan taalwonderen zal beleven. Binnenkort verslag!

Braderie bij de Bijenkorf?

De Bijenkorf is begonnen met de Drie Dwaze Dagen. Alles moet weg! Het zou een mooie strikvraag zijn bij het eindexamen Vertalen Nederlands-Frans. Hoe vertaal je dat, alles moet weg? Tout doit partir, tout dehors? Nee, zo zeggen de Fransen dat niet. Ze zijn niet zo sterk in verkoopslogans waarbij de klant in 'gewone-mensen-Frans' wordt aangesproken. Liquidation totale! zie je vaak en ook Braderie!

Had je tijdens je laatste vakantie in Frankrijk misschien een aankondiging gezien van een braderie en je verheugd op een gezellige middag slenteren in zo'n leuk Frans dorpje, dan ben je vast bedrogen uitgekomen. Geen gezellig dorpsfeest, geen muziek, snuisterijen en niets te eten en te drinken. Wanneer je dit zoekt, dan moet je op zoek gaan naar une foire. Op dit moment is bijvoorbeeld la foire de Marseille in volle gang. Die duurt maar liefst een hele week.

Bij het Franse braderie hoort ook een werkwoord: brader. Hoewel dit woord rechtstreeks van het nederlandse 'braden' komt, heeft het in ieder geval vandaag de dag niets meer met het braden van vlees te maken. Il ne faut pas brader betekent dat je bijvoorbeeld je oude fiets niet zomaar voor een appel en een ei moet verkopen, je mag er best een redelijke prijs voor vragen. De Van Dale noemt ook het werkwoord 'braderen' en verklaart dat met 'verramsjen'.

En zo komen we vanzelf weer bij de drie dwaze dagen-ramsj van de Bijenkorf. Zie dat je je slag slaat!