donderdag 23 mei 2013

Anderhalve man en een paardenkop

In ons Nederfranse gezin blijven we hardnekkig proberen Nederlands te spreken onder elkaar. En dan vliegen er wel eens uitdrukkingen over tafel waar de kinderen zich een bult om lachen. Zoals toen ik laatst zei over de opkomst bij een bijeenkomst: ‘er was bijna niemand, anderhalve man en een paardenkop’. Ha ha!. Is dit typisch iets Nederlands? Onvertaalbaar in het Frans? Vergeet het maar: de Fransen hebben hun eigen versie van deze uitdrukking, namelijk deux pelés et un tondu. Of ook wel un pelé et deux tondus of nog andere varianten.

OK, dit behoeft nadere uitleg: deux pelés et un tondu is argot, geen algemeen beschaafd Frans. Pas dus op in welk gezelschap je dit eventueel gaat zeggen! De uitdrukking is tweeledig: ten eerste gaat het om heel weinig mensen en ten tweede zijn dit onbelangrijke personen, sterker nog, mensen die je liever niet tegenkomt. De uitdrukking komt uit de Middeleeuwen, uit de tijd dat er vanwege onhygiënische omstandigheden allerlei schurftige ziekten heersten, vele ervan besmettelijk. Un pelé is tegenwoordig omgangstaal voor iemand die kaal is. Maar het is ook iemand die la pelade heeft, dat is een ziekte van de hoofdhuid die ertoe leidt dat je je haar verliest en kale plekken op je hoofd hebt. Je vindt er het werkwoord peler – schillen in terug. Hoewel de ziekte niet besmettelijk is, werd un pelé in vroeger tijden gezien als iemand die je beter vermijden kon, vies en ziek. Als hij ergens was, was er vanzelf verder niemand meer, of bijna niemand. Bij de één of twee pelé(s) voegt zich nog un tondu, een geschoren persoon, waarschijnlijk ook vanwege de een of andere ziekte (of de verdenking daarop).

Maar nu die Nederlandse uitdrukking ‘anderhalve man en een paardenkop’, die is minstens zo vreemd en waar komt die eigenlijk vandaan? Ook uit de Middeleeuwen, en wel uit Tijl Uilenspiegel. Voor wie het zich niet meer helemaal herinnert, Tijl Uilenspiegel is een verzameling volksverhalen in het Nederduits over een ondeugende jongen Tijl Uilenspiegel die allerlei streken uithaalt. Op het bijgaande plaatje kun je hem zien, hij is het kleine mannetje dat opkijkt naar een ruiter op zijn paard. Deze twee laatsten steken hun hoofd naar binnen en de ruiter, die de kleine Tijl over het hoofd ziet, vraagt: ‘Is niemand in deez' woning?’ Tijl antwoordt hem weldra: ‘Ik vraag u wel verschooning; Want, zoo 'k mij niet vergis, mijnheer de ridder! Dan zijn hier een paardekop en anderhalve man!’ Voor wie hem nog niet heeft gesnapt: Tijl is één man, de ruiter een halve (want alleen zijn hoofd is binnen) en daar komt de paardenkop dan nog bij.

woensdag 1 mei 2013

Mugueter




Vandaag is het 1 mei, de dag van de Arbeid, la fête du Travail. Over de traditie van le muguet, het lelietje van dalen, op deze dag heb ik al eens geschreven. Voor wie het nog even na wil lezen, het is mijn bericht van 1 mei 2010, drie jaar geleden alweer!
Heb je toevallig zo'n plantje gekregen of gekocht, tel dan eens hoeveel bloemetjes er aan een takje zitten. Zijn het er toevallig dertien? Dan heb je geluk, want het brengt nog eens extra geluk. En niet alleen op het werk hoor! Het schijnt een oude traditie te zijn, dat echtelieden elkaar ter gelegenheid van hun dertienjarig huwelijk soms een boeketje muguet geven. Dit jubileum heet heel toepasselijk: les noces de muguet. Klinkt heel wat romantischer dan de koperen bruiloft, zes maanden eerder.

Een lezer maakte mij erop attent, dat er ook een werkwoord mugueter bestaat. Het is behoorlijk verouderd, in mijn Petit Robert staat het woord niet eens en ik denk dat veel Fransen het niet meer kennen. Maar het is wel interessant natuurlijk. Mugueter betekent ‘iemand het hof maken’, bijvoorbeeld in een zin als il muguetait toutes les femmes du quartier. In overdrachtelijke zin betekent het dat je je oog op iets laat vallen, iets zou willen hebben, bijvoorbeeld in Il y a longtemps qu’il muguète cette terre.

Muguet schijnt overigens terug te voeren te zijn op muscade (muskaat), vanwege de geur die erop lijkt.

Veelzijdig bloempje, met een lange historie
Bonne fête du Travail!