Spaanse luchtkastelen

Wanneer een Fransman je vertelt: Il construit des châteaux en Espagne! neem dit dan niet letterlijk. De persoon in kwestie bouwt niet echt kastelen in Spanje. Maar wat dan wel?

Zoals wel vaker bij dit soort oude uitdrukkingen, zijn er verschillende theorieën over het ontstaan ervan. Een daarvan beweert dat de uitdrukking is terug te voeren op de tijd dat Henri de Bourgogne tijdens de kruistochten in de 11^e eeuw veel gebieden terug veroverde op de Moren. Die hadden een groot deel van Spanje in hun macht. De ridders die voor Henri wilden vechten werd als beloning land voorgespiegeld, waarop ze het recht hadden een kasteel te bouwen. Wat Henri’s ridders niet wisten, was dat ze het land dan wel eerst moesten veroveren op de Moren. Bâtir des châteaux en Espagne betekent dus iets najagen dat eigenlijk onmogelijk is.

Een variant op deze eerste theorie beweert dat de uitdrukking is terug te voeren op het feit dat in de 11^e eeuw in Spanje geen kasteel meer overeind stond. Ze waren allemaal verwoest, door de Spanjaarden en kruisridders uit het noorden, om te voorkomen dat de Moren de kastelen zouden gebruiken als strategische uitvalsbasis. Iemand die een kasteel in Spanje wilde bouwen, moest dus van goeden huize komen, want het was eigenlijk onbegonnen werk, een onmogelijk project.

Er schijnen nog oudere varianten van deze uitdrukking te bestaan: chercher des châteaux en Brie, en Asie, en Albanie of en Caire (Caïro). Die zijn in de loop van de tijd in onbruik geraakt, maar gek genoeg niet de Spaanse variant. Is dit opnieuw te wijten aan een slechte verstandhouding tussen Fransen en Spanjaarden? In dit geval toch niet, wanneer we de theorie van de linguïstisch specialist Alain Rey (zie ook mijn vorige bericht) moeten geloven. Hij beweert dat de uitdrukking helemaal niets met Spanje te maken heeft. Espagne zou een verbastering zijn van espace. Construire des châteaux en espace zou zoiets betekenen als: het project om een kasteel te bouwen voor zich uitschuiven, uitstellen.

Het kan niet toevallig zijn dat construire un château en espace heel dicht in de buurt komt van ons ‘luchtkastelen bouwen'. Maar welke theorie nou echt de juiste is ... Ach, peu importe, het is een mooie spreuk die je vaak kunt gebruiken!